Σκέψεις μιας μάμας

Τα τελευταία πέντε χρόνια είμαι πρωτίστως μάμα. Έχω περάσει την ως τωρά εμπειρία της μητρότητας που διάφορες φάσεις. Κάποιες άσσιημες τζιε πολλές όμορφες. Κάπου όμως μέσα σε τούντην εμπειρία έχασα πλευρές του εαυτού μου που είχα πριν να γινώ μάμα. Εν μετανοιώνω για τούτο, αλλά κάποτε αναπολώ τζίντες πλευρές, οι οποίες εν τζιε εχαθήκαν που τα αλήθκεια, κάπου βρίσκονται ακόμα μέσα μου, κρυμμένες ίσως πιο, αλλά εν τζιαμέ. Πρόσφατα αποφάσισα να ξεσκαλίσω κάποιες που τούντες κρυμμένες πλευρές. Ανέσυρά τες λοιπόν που την (εσωτερική) μου "σοφίτα" τζιε εξεκίνησα να τες ξεσκονίζω. Η δημιουργία τούντου blog εν μια προσπάθεια επαναεξερεύνησης τζιε ξανα-ανανακάλυψης μιας που τούντες πλευρές: της "συγγραφικής."

Γυναίκες και φεμινισμός

Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τις γυναίκες, την θέση των γυναικών στην σημερινή κοινωνία (και την χθεσινή και την αυριανή, επίσης), τα δικαιώματα των γυναικών και την καταπάτησή τους. Θα μπορούσαμε και εδώ να αναλύσουμε τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σε μια πατριαρχική κοινωνία και ακόμα περισσότερο: τί σημαίνει να είσαι φτωχή γυναίκα σε μια καπιταλιστική-πατριαρχική κοινωνία, να είσαι μη δυτική γυναίκα σε μια δυτική-καπιταλιστική-πατριαρχική κοινωνία, να είσαι μη λευκή γυναίκα σε μια λευκή κοινωνία, να είσαι μητέρα – μονογονιός σε μια κοινωνία, όπου το πρότυπο είναι η πυρηνική οικογένεια (με τους προκαθορισμένους ρόλους του πατήρ φαμίλια, της γλυκιάς και πάντα υπομονετικής συζύγου-μητέρας και των πάντα καθαρών και ατσαλάκωτων παιδιών), να είσαι λεσβία γυναίκα σε μια ομοφοβική κοινωνία, να είσαι αναρχική γυναίκα σε μία ταξική κοινωνία, να είσαι ασυμβίβαστη γυναίκα σε μια συμβιβασμένη – συμβιβαστική – συμβατική κοινωνία, να είσαι γυναίκα ακτιβίστρια σε μια παθητική κοινωνία, …. Θα μπορούσαμε επίσης να τονίσουμε ότι ακόμα δυσχερέστερη είναι η κατάσταση για τις γυναίκες που συνδυάζουν περισσότερες από μία από τις πιο πάνω ιδιότητες.

Ακόμα περισσότερα όμως είναι όσα δεν έχουν ειπωθεί και αποτυπωθεί ποτέ για το πώς δουλεύει το σύστημα για την εξόντωσή σου και πως διάφορα φεμινιστικά κινήματα που υπόσχονται διέξοδο από την καταπίεση λειτουργούν στην ουσία ως μηχανισμοί που ενισχύουν και διαιωνίζουν το υπάρχον σύστημα.

Επιβιώνεις ακόμα; Ή ακόμα χειρότερα, κατορθώνεις να ζεις; Το σύστημα σε τιμωρεί για αυτό. Ναι, οι νόμοι λέγεται να «προβλέπουν» την στήριξη των ευπαθών ομάδων. Στην πράξη, τόλμα εσύ, μια φτωχή/ μη δυτική/ μη λευκή/ μονογονιός/ λεσβία/ αναρχική/ ασυμβίβαστη/ ακτιβίστρια γυναίκα να διεκδικήσεις τα «δικαιώματά» σου. Στην αρχή θα αντιμετωπίσεις την έκπληξη αυτών στους οποίους θα αποταθείς. Τι; Επιβιώνεις ακόμα με αυτές τις συνθήκες; Και τολμάς να διεκδικείς τα δικαιώματά σου; Θα τιμωρηθείς φυσικά. Πρώτα θα υποστείς τον εξευτελισμό της κοροϊδίας τους. Μετά, θα σου ζητήσουν να «αποδείξεις» ότι υπάρχεις – όχι, το ότι στέκεσαι απέναντί τους δεν είναι βέβαια αρκετό. Χρειάζεσαι χαρτιά, σφραγίδες, υπογραφές, βεβαιώσεις, πιστοποιητικά, ένορκες δηλώσεις και ένα σωρό άλλα. Και αν τα καταφέρεις να τα προσκομίσεις όλα αυτά, τότε θα πρέπει να τιμωρηθείς διπλά. Θα υποστείς ξανά τον χλευασμό τους και θα σου ζητηθεί να τους αποζημιώσεις, αφού, όπως θα σου εξηγήσουν, η όλη ιστορία σου είναι τελικά μια απάτη και άρα, τους εξαπάτησες.

Τους εξαπάτησες γιατί υπάρχεις. Γιατί οι ίδιοι δεν θεώρησαν ποτέ δυνατή την ύπαρξή σου, την επιβίωσή σου. Το γεγονός και μόνο ότι υπάρχεις είναι αδύνατο, απίθανο και εξωφρενικό για αυτούς. Γιατί; Μα επειδή η ύπαρξή σου είναι επικίνδυνη για το σύστημα. Καταδεικνύει την αναποτελεματικότητά του, την αποκρουστικότητά του, τον σαθρό του χαρακτήρα. Επίσης, η ύπαρξή σου είναι επικίνδυνη γιατί δεν συνάδει με το πρότυπο, δεν συμβάλει στην ομοιομορφία που έχει κατασκευαστεί, δεν πληροί τις προδιαγραφές που έχουν επιβληθεί. Επικίνδυνη γιατί προκαλεί και αμφισβητεί τις υπάρχουσες δομές, την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και διεκδικεί μια διαφορετική διάσταση της κοινωνίας. Αυτό είναι έγκλημα και άρα, η ύπαρξή σου είναι εγκληματική και πρέπει με κάθε τρόπο, με κάθε μέσο να εξοντωθείς. Ο θάνατός σου δεν θα είναι φυσικός (σωματικός), όχι ακόμα τουλάχιστο, αφού βρίσκεσαι σε μια πολιτισμένη, ευρωπαϊκή και «δημοκρατική» κοινωνία. Καταρχάς θα προσπαθήσουν να σε πείσουν ότι δεν υπάρχεις, ότι η ύπαρξή σου είναι αποκύημα της φαντασίας σου, της παράνοιάς σου, της αφέλειας και της ευπιστίας σου. «Κοίτα γύρω σου», θα σου πουν, «κανείς δεν είναι σαν και σένα. Πώς μπορείς να πιστεύεις ότι είναι δυνατό εσύ να υπάρχεις με αυτό τον τρόπο, κόντρα σε ότι είναι πραγματικό και αυθεντικό;» Μετά, θα επιχειρήσουν να σε πείσουν ότι, αφού η ύπαρξή σου δεν υφίσταται, πρέπει να γίνεις και εσύ όπως όλους τους υπόλοιπους, «να αποκτήσεις επιτέλους μιαν υπαρκτή και αξιοπρεπή ταυτότητα», να προσαρμοστείς στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων και να γίνεις και εσύ ένας ακόμα ευυπόληπτος πολίτης. Με άλλα λόγια, θα προσπαθήσουν να σε πείσουν να σκοτώσεις η ίδια τον εαυτό σου, για να μην βάψουν αυτοί τα χέρια τους με αίμα. Δεν θα σε σκοτώσουν φυσικά (σωματικά), αφού θα είσαι ακόμα πιο ακίνδυνη και χρήσιμη στην εξυπηρέτηση των σκοπών τους αν τα καταφέρουν να σε προσαρμόσουν στα δικά τους μέτρα, όπως και ο Προκρούστης. Αν όμως συνεχίσεις να αντιστέκεσαι, τότε θα σε τιμωρήσουν φυσικά, θα προσπαθήσουν να σε ιδρυματοποιήσουν με σκοπό την «επανένταξή» σου. Έτσι, θα σε κλείσουν σε κάποιο ψυχιατρείο, νοσοκομείο, φυλακή, ή κάποιο άλλο ίδρυμα. «Για το καλό σου», πάντα. Και όταν δεν αντέξει άλλο το μυαλό σου και μείνει το άψυχο κουφάρι σου σε κάποια γωνιά, ή να κρέμεται από κάποιο ταβάνι, τότε θα πουν ότι «αυτοκτόνησες», όπως και η Κατερίνα Γκουλιώνη.

Μέσα από την ανάγκη κάποιων να αντιταχθούν στο επιβεβλημένο γυναικείο πρότυπο και τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος γεννήθηκαν διάφορα φεμινιστικά κινήματα. Το πιο δημοφιλές γυναικείο κίνημα από την δεκαετία του 1960 είναι ο σοσιαλιστικός φεμινισμός. Η ελκυστικότητα του σοσιαλισμού απορρέει από την ενασχόλησή του με την εργατική τάξη, αλλά και από την επαναστατική χροιά της θεωρίας του, η ταύτιση με την οποία είναι εύκολη και αβίαστη χωρίς να προϋποθέτει εξοικείωση. Ο σοσιαλισμός είναι δημοφιλής στο φεμινιστικό κίνημα λόγω της υπόσχεσής του να θέσει τέρμα στην οικονομική ανισότητα των εργαζόμενων γυναικών και ταυτόχρονα να διαφυλάξει την επαναστατική του προοπτική/ όψη. Ο σοσιαλισικός φεμινισμός έχει αναπτυχθεί ως μια πολιτική θεωρία, η οποία είναι ταυτόχρονα ορθολογιστική και με επαναστατική χροιά, μέσα από την αποδοκιμασία πολλών φεμινιστριών προς τις ρεφορμιστικές και σολιψιστικές παγίδες στις οποίες πολλές γυναίκες καταφεύγουν, όπως κάποια παγανιστικά κινήματα που επικεντρώνονται στη θηλυκή δύναμη, η οποία όμως εξαντλείται σε ιεροτελεστίες γυναικείων θεοτήτων και άλλες παρόμοιες τελετές και πρακτικές που δεν έχουν πραγματική επίδραση στις ζωές τους (Ehrlich).

Εντούτοις, ο σοσιαλιστικός φεμινισμός δεν είναι ένα ενιαίο κίνημα, αλλά κυμαίνεται από την παλιά αριστερά (old left) μέχρι και το ριζοσπαστικό φεμινισμό. Η παλιά αριστερά απευθύνεται στην πραγματικότητα σε μια ελίτ γυναικών, αφού απορρίπτει τις λεσβίες (το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κόμμα – Revolutionary Communist Party – έχει κηρύξει ότι το κίνημα gay-liberation έχει παγιδευτεί στο βούρκο της αστικής παρακμής, ότι είναι αντίθετο με την εργατική τάξη και ότι έχει αντιεπαναστατική δράση), όπως και τις γυναίκες που δεν ανήκουν στην προλεταριακή τάξη, υποστηρίζοντας ότι αυτές δεν υφίστανται οποιαδήποτε καταπίεση (Ehrlich). Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο είναι ότι η παλιά αριστερά απορρίπτει την ιδέα ενός αυτόνομου γυναικείου κινήματος που να ασχολείται με ζητήματα που αφορούν την γυναίκα, με τη δικαιολογία ότι δεν θα υπάρχει η ανάγκη για ένα τέτοιο κίνημα σε μια σοσιαλιστική κοινωνία.

Ο μεγαλύτερος όμως εχθρός του ριζοσπαστατικού φεμινισμού είναι ο ρεφορμισμός, ο κίνδυνος του οποίου συνίσταται στο γεγονός ότι παγιδεύει τις γυναίκες σε ένα παραπλανητικό περιβάλλον, κάνοντάς τες να νομίζουν και να νοιώθουν ότι είναι ενδυναμωμένες ενώ στην πραγματικότητα είναι αποδυναμωμένες. Η πιο κρίσιμη παγίδα στην οποία κάποιες γυναίκες πέφτουν στο πλαίσιο του ρεφορμισμού είναι οι εκλογικές πολιτικές πεποιθήσεις (electoral politics) που υπόσχονται να αλλάξουν την κοινωνική πραγματικότητα αλλάζοντας απλά το πρόσωπο, ή, καλύτερα, το (βιολογικό) φύλο του προσώπου, που βρίσκεται στην εξουσία. Στην περίπτωση του φεμινισμού, η ισότητα των φύλων στηρίζεται στην μετάθεση της εξουσίας από τους άντρες στις γυναίκες. Αυτό είναι μια απάτη, αφού δεν είναι δυνατό να απελευθερωθείς με ανελεύθερα μέσα. Δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα με το να εκλέξεις μια καινούρια ομάδα πολιτικών για να διευθύνουν τους ίδιους πεπαλαιωμένους και διεφθαρμένους θεσμούς, οι οποίοι με τη σειρά τους διευθύνουν εσένα. Θα ήταν άλλωστε αντιφατικό αν επιδιώκαμε ως φεμινίστριες να αντικαταστήσουμε την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων με άλλες πατριαρχικές επίσης δομές.

Ακόμα μια επικίνδυνη παγίδα είναι ο καπιταλισμός με την αμφίεση της φεμινιστικής οικονομικής δύναμης. Με άλλα λόγια, η πεποίθηση ότι οι γυναίκες μπορούν να απελευθερωθούν και να απελευθερώσουν το φύλο τους αποκτώντας απλά οικονομική ανεξαρτησία, καριέρες με αίγλη και glamorous lifestyles. Σε αυτή την περίπτωση, οι γυναίκες γίνονται όμηροι του ίδιου τους του πλούτου και των προνομίων τους χωρίς να συνειδητοποιούν ότι άλλες γυναίκες, οι οποίες κατέχουν λιγότερο προνομιούχες θέσεις, τους προσφέρουν τις υπηρεσίες τους.

Το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι πιο πάνω πολιτικές θεωρίες εισηγούνται πολιτικές ουτοπίες, οι οποίες εφησυχάζονται με την αντικατάσταση των υπάρχοντων ιεραρχικών δομών με άλλες, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι η μόνη δυνατή ουτοπία είναι εκείνη, η οποία θα κατορθώσει να καταργήσει όλες τις ιεραρχικές δομές και να οικοδομηθεί οργανωμένη στις βάσεις της συλλογικότητας και της αυτονομίας.

Ποιά είναι όμως η διέξοδος από αυτές τις παγίδες και πώς μπορούμε οι γυναίκες να απελευθερώσουμε πραγματικά το φύλο μας; Ένα σημαντικό θεωρητικό πλαίσιο παρέχεται από το ριζοσπαστικό φεμινισμό. Ο ριζοσπαστικός φεμινισμός αναγνωρίζει την εξουσία και την κοινωνική ιεραρχία ως τα κύρια προβλήματα του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος. Έτσι, μια δίκαιη και ίση κοινωνία μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την κατάργησή τους. Οι γυναίκες θα μπορέσουμε να απελευθερωθούμε μόνο όταν αποκτήσουμε πραγματικά κυριαρχία πάνω στις ίδιες μας τις ζωές. 

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει τρόπος οι άνθρωποι να ξεφύγουμε από τις εγωιστικές μας επιθυμίες και πώς μπορούμε να ενδυναμώσουμε το αίσθημα της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης ανάμεσά μας; Η μόνη ουσιαστική πρόταση είναι η δημιουργία εναλλακτικών κοινωνικών δομών μέσα από την άμεση συμμετοχική δημοκρατία (participatory democracy), τη δυνατότητα όλων να συμμετέχουμε στις λήψεις αποφάσεων. Όλες οι δυνατότητες για μια ουτοπική κοινωνία εξαρτώνται αποκλειστικά από εμάς, από τη δική μας ενεργή συμμετοχή στην αλλαγή της κοινωνίας. Το μόνο ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο επιθυμούμε να επιλέξουμε την κοινωνία στην οποία να ζούμε ή είμαστε ικανοποιημένοι με το να παραμείνουμε παθητικοί θεατές σε μια κοινωνία που έχει προσχεδιαστεί για εμάς χωρίς εμάς.

Η προϋπόθεση για να επιτύχουμε την ουτοπία είναι όχι μόνο να κατανοήσουμε τη θέση της φτωχής/ μη δυτικής/ μη λευκής/ μονογονιού/ λεσβίας/ αναρχικής/ ασυμβίβαστης/ ακτιβίστριας γυναίκας στη σημερινή κοινωνία, αλλά και να κατοικήσουμε (dwell) σε αυτές τις θέσεις. Είναι σκανδαλιστική η διαπίστωση ότι η γυναίκα δεν καθορίζεται από το βιολογικό της φύλο. Η γυναίκα αντικατοπτρίζει την ιδιότητα ενός ατόμου να μην καθορίζεται από το πρότυπο του λευκού-δυτικού-αστού άντρα, το πρότυπο που έχει επιβάλει η δυτική-καπιταλιστική-πατριαρχική κοινωνία στην οποία ζούμε. Πολλές γυναίκες στο φύλο κατέχουν πατριαρχικές θέσεις και στάσεις ζωής. Και αντίθετα, άτομα που δεν είναι βιολογικά γυναίκες κατέχουν τη θέση της γυναίκας ως προς τον μη συμβιβασμό τους στα πρότυπα της υπάρχουσας δυτικής-καπιταλιστικής-πατριαρχικής κοινωνίας. Για να αλλάξει η κοινωνία πρέπει όλοι να κατοικήσουμε (dwell) στις πιο πάνω θέσεις, από τις οποίες να αμφισβητήσουμε και να προκαλέσουμε κι αμφισβητήσουμε (challenge) τις υπάρχουσες δομές τις κοινωνίας, να τις καταργήσουμε και να οργανώσουμε μια κοινωνία βασισμένη στη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη. Μόνο σε μια τέτοια κοινωνία η ισότητα των φύλων (γιατί τα φύλα δεν είναι μόνο δύο) είναι δυνατό να πραγματωθεί.

Βιβλιογραφία: 

Ehrlich, Carol. Socialism, Anarchism and Feminism. 

http://www.anarcha.org/sallydarity/CarolEhrlich.htm